Vrijdag 4 juli vindt de afstudeerpresentatie plaats van Judith Pellicaan (Architectuur) met als onderwerp “ZOO Antwerpen” 

Commissie:
Voorzitter                    : Robert-Jan de Kort (RAVB)
Mentor                         : Marius Grootveld (Veldwerk)
Externe criticus           : Thijs de Zeeuw (Thijs de Zeeuw landscape architect)
Toegevoegde criticus : Aura Luz Melis (Aura Luz Melis Holding)

Afstudeerdatum en locatie:
Vrijdag 4 juli om 14u30 
Locatie: OMI Rotterdam, Schietbaanstraat 21 te Rotterdam

ZOO Antwerpen 
van traditionele dierentuin naar collectief stedelijk habitat

Net als de stadsdieren en de mensen zijn de meeste dieren in de Zoo al generaties lang inwoners van de stad. Echter hebben zij, in tegenstelling tot de stadsdieren en de mensen, als echte inwoners hun eigen vormen en mogelijkheden van stedelijkheid nooit kunnen ontdekken. Hoe ziet een dierentuin eruit waar dieren dezelfde vrijheid hebben? Wat als de zoo-dieren ons ook bestuderen en bekijken? 

Een aantal jaar geleden bezocht ik de Zoo van Antwerpen. Miljoenen bezoekers gingen mij voor: vanaf de opening in 1843 is het een succesvolle attractie waar dieren van over de hele wereld bekeken kunnen worden. Wat fascineert is de beleving van uiterste: van een bezoek aan de vlindertuin met tropische planten naar de pinguïns in Vriesland. De bebouwde randen doen een poging het imposante Centraal Station te camoufleren, om zo het gevoel van een andere wereld te versterken. Een kilometerslange muur omsluit de rest van de tuin, waardoor de Zoo in stedenbouwkundig opzicht functioneert als een eiland in het stedelijk weefsel. De Zoo wil de wereld zijn, zonder er feitelijk deel van uit te maken.

Door de decennia heen heeft de Zoo vele verschijningsvormen gekend en ook op het gebied van dierenwelzijn zijn grote ontwikkelingen doorgemaakt. In de kern is er echter – na bijna 200 jaar – niets veranderd. De hoge muur is een metafoor voor de manier waarop wij naar dieren kijken. Bezoekers bekijken de dieren in een museum-achtige opstelling, waarbij het dier als object de ‘natuurlijke wereld’ belichaamd. De bezoekers zijn het subject (beschouwer) en dieren het object (het beschouwde). 

Dit plan markeert het begin van een nieuw tijdperk voor de Zoo, waarbij de zoo-dieren als echte inwoners de mogelijkheid krijgen om de stad te ontdekken. 

In lijn met eerdere stedenbouwkundige uitbreidingen, wordt het stadsblok aan de Ommeganckstraat in verschillende fases getransformeerd naar een plek waar de zoo-dieren, stadsdieren en stadsbewoners gelijkwaardig samenleven. De architectonische ingrepen zorgen voor een verzachting van de muur en de versmelting van Zoo en stad. Het introverte karakter wordt doorbroken en de grenzen worden diffuus. De Zoo fungeert niet langer als ‘eiland’, maar integreert in de stedelijke omgeving en vernieuwt tegelijkertijd het karakter van de oase van groen midden in het stadscentrum. Het nieuwe stadsdeel wordt daarmee een betekenisvolle habitat voor ontmoeting en interactie tussen mensen en dieren. 

Door de dagelijkse activiteiten van de dieren te integreren met die van de mensen, krijgen de dieren de kans om ook menselijk gedrag te observeren. Hiermee wordt de verhouding tussen dier en mens opnieuw geïnterpreteerd: van het conventionele object-subject denken naar een gelijkwaardig samenspel in een nieuwe verhouding.

De eerste twee fases van de stapsgewijze transitie omvatten de ontwerpopgave en voorzien, gelet op de grote ruimtebehoefte, extra ruimte voor de olifant, giraffe en de aap. Het ontwerp is gebaseerd op een uitsterfbeleid: langzaam zullen de uitheemse dieren afnemen en plaatsmaken voor kleinere en inheemse diersoorten. Het ontwerp zal door de tijd heen evalueren. De dierentuin van de toekomst krijgt daarmee een andere vorm dan hoe wij de dierentuin vandaag de dag kennen. In de nieuwe Zoo smelten alle levende wezens samen tot één ecosysteem, waarin elke soort even belangrijk is.