Woensdag 8 december om 16u00 vindt de slotpresentatie plaats van Kevin van Elten (Stedenbouw) met als onderwerp “Stad als ecosysteem“.

Commissie:

Voorzitter                           : Margit Schusters (RAvB)
Mentor                               : Ivar Branderhorst (Ziegler | Branderhorst)
Externe criticus                  : Marit Janse (De Urbanisten)
Toegevoegde criticus         : Kris Schaasberg (Gemeente Rotterdam – Stadsontwikkeling)

Afstudeerdatum en locatie:
Woensdag 8 december om 16u00, openbare bijeenkomst
Locatie: Auditorium Rotterdamse Academie van Bouwkunst

Wij zijn geneigd om de stad niet als landschap te zien. Als we dat wel doen ontdekken we een uniek ecosysteem. De stad faciliteert een dynamische leefomgeving voor mens en natuur. De stad wordt echter vanuit een mono cultureel perspectief ontworpen. Het wordt overwegend gezien als een leefomgeving met één doelgroep, de mens. Maar de stad heeft veel meer potentie, zeker in het dichtbevolkte Nederland, waar onze biodiversiteit in rap tempo afneemt. Flora en fauna kunnen, net als de mens, opbloeien in de stad. De stad is één ecosysteem, waarin de mens en natuur onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Het ontwerpen van een goede balans in dit specifieke ecosysteem is essentieel.

Stad als ecosysteem
Dit onderzoek gaat over het stedelijke ecosysteem. Nederland huisvest diverse landschapstypen en is relatief vlak. De enige vorm van verticaliteit, porositeit en gigantische hoeveelheid diversiteit op korte afstanden is te vinden in de stad. Hierdoor is de stad een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor flora en fauna. In mijn afstuderen maak ik inzichtelijk dat stadsnatuur uniek en complementair is aan het landschapstype in het buitengebied. Hiervoor richt ik me op Breda. Breda heeft gezien haar positie tussen het zuidelijk gelegen Van Gogh Nationaal Park en het Markdal en de noordelijk gelegen Zuiderwaterlinie en de Biesbosch de potentie om als ecologische springplank tussen diverse landschappen te functioneren.

Natuur inclusieve stedenbouw
Naar aanleiding van mijn onderzoek heb ik veel principes verzamelt en ingepast in mijn ontwerp voor Breda, maar vier centrale thema’s blijken essentieel voor stadsnatuur. Voor iedere toekomstige opgave in de natuur inclusieve stedenbouw moet de factor tijd, rust en reuring, het metabolisme en de dooradering intensief ontworpen worden.

Factor tijd
De projectlocatie betreft de voormalige suikerfabriek. Deze fabriek is reeds gesloopt, waardoor er al jaren sprake is van een braakland-biotoop. Dit afgezette stuk stad is sterk vervuild en heeft nog veel fundamenten en kelders. Het ontwerp is ten eerste gebaseerd op het bestaande ecosysteem en het natuurlijke proces wat er nu gaande is. Het ontwerp grijpt daarom in op deze successie. In het kader van natuurontwikkeling is de factor tijd namelijk essentieel. Het groeien van een biotoop, zoals een bos, heeft tijd nodig. Om deze reden is mijn ontwerp gebaseerd op een successiereeks, waarin diverse biotopen gefaseerd ontstaan. Dit betekend dat het ontstaan van flora en fauna in de tijd is ontworpen in het plan.

Rust en reuring
In het kader van biodiversiteit is rust en reuring van belang. Dieren uit alle lagen van de voedselpiramide moeten ruimte hebben waar alles bij elkaar komt en er reuring ontstaat, maar ook ruimte voor isolatie en rust. Het is hiervoor essentieel dat diverse biotopen en ecologische verbindingen tussen leefgebieden en foerageergebieden zijn opgenomen in het plan. De toegankelijkheid en het beheer van deze gebieden is toegespitst op de doelsoorten. Deze biotopen en verbindingen zijn in het plan vertaald naar een stedelijke context.

Metabolisme
Natuur inclusieve stedenbouw betekend ook het verenigen van het stedelijk metabolisme met stadsnatuur. De stad heeft diverse systemen, zoals een groen-, water- en afvalnetwerk, die complementair werken met stadsnatuur. De natuur inclusieve wijk genereert veel biologisch afval wat bijvoorbeeld ingezet wordt om energie te winnen met een lokale wijkvergister. Restproducten, zoals het grijs water wordt in het drasland met hydrofyten planten gereinigd en het compost wordt ingezet om het daklandschap vruchtbaar te houden. Met systeemdenken is hierdoor stadsnatuur van waarde in het metabolisme van de stad.

Dooradering
Stadsnatuur stopt niet bij de gevel van een gebouw, bij het trottoir van een weg of de erfafscheiding van een tuin. In de stad is er een nauwe samenhang tussen stadsnatuur in, onder, langs en op gebouwde structuren. Dit zijn namelijk allemaal barrières als deze niet in het kader van biodiversiteit zijn ontworpen. Deze gebouwde structuren beïnvloeden namelijk de natuur. Het ontwerp speelt in op collectieve buitenruimten, deze voorkomen versnippering van verbindingen door verkaveling en privatisering. Daarnaast wordt het ondergronds nuts en parkeeropgave bovengronds inpandig opgelost, omdat het vanuit het ecosysteem ongewenst is om de grond te vervuilen met ondergronds programma. Hierdoor wordt het grondwaterniveau niet aangetast waardoor flora kan opbloeien.

Dit resulteert in een complexer gelaagd driedimensionaal plan waarin het onderzoek de bouwstenen heeft gelegd voor een stad als ecosysteem. Desalniettemin is dit een opgave die nog veel integrale aandacht van landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en architecten zal vragen in de toekomst.